Жаңалықтар

«Рухани жаңғыру» қазақстандық қоғамдық даму институтының  2021 жылы Отбасы институтын зерттеу мәселелері бойынша жүргізілген әлеуметтік зерттеулері

«Рухани жаңғыру» қазақстандық қоғамдық даму институты АҚ ҚР Ақпарат және қоғамдық даму министрлігінің тапсырысы бойынша 2021 жылы «Ауылдық отбасының әлеуметтік портреті», «Ата-ана болу модельдері және ата-ана әлеуеті», «Ажырасулар және олардың салдары» тақырыптарында 3 әлеуметтік зерттеу жүргізді.

«Ауылдық отбасының әлеуметтік портреті» зерттеуі қазақстандағы ауылдық отбасылардың материалдық жағдайын, әлеуметтік-психологиялық көңіл-күйін зерттеу мақсатында жүргізілді.

Зерттеуге 1200 респондент (48,3% ер адам, 51,7% әйел адам) қатысып, Қазақстан Республикасының 14 облысы қамтылды.

Зерттеу нәтижелері бойынша келесі нәтижелерді атап өтуге болады.

Ауылдық отбасылардағы басты отбасылық құндылықтар: үлкенге және кішіге деген құрмет (63,9%), салт-дәстүрлерді сақтау (41%%), бір-біріне деген сүйіспеншілік, мейірімділік (37,4%). Респонденттердің көпшілігі өздерінің отбасылық өміріне қанағаттанады (93,2%), толығымен қанағаттанады – 66,3% және сұралған отбасылардың тек 5,7% – ы ғана олардың отбасылық өмірінің қалай қалыптасқанына қанағаттанбайтынын атады. Отбасылық өмірге қанағаттанбаудың басты себебі-отбасының материалдық әл-ауқатының төмен деңгейі.

Отбасылардың әлеуметтік-экономикалық жағдайы бөлігінде барлық сұралғандардың жартысынан көбі жалақыға, ал төрттен бірін табыстың жалғыз көзі – зейнетақы екенін атап өтті, 90,7% ауыл тұрғындары өз табыстарын азық-түлікке жұмсайды.

Іс жүзінде әрбір үшінші отбасы ауылдан қалаға көшуді жоспарлап отыр, бұл балалардың оқуымен, жұмысымен және ауыл тұрғындары үміттенетін жаңа мүмкіндіктермен байланысты. Бұл ретте жинақтау мен табыстың түрлі стратегияларын іске асыра отырып, ауылдық отбасылардың 43,1% балалардың білім алуына инвестициялар салу арқылы қамқорлық жасайды.

Ауылдық отбасылардың басты проблемалық мәселелері материалдық қамтамасыз ету, тұрғын үй-тұрмыстық жағдайлар және жұмысқа орналасу проблемалары болып саналады.

«Ата-ана моделі және ата-ана әлеуеті» әлеуметтік зерттеуінің талдауы елде жалпы туу коэффициенті (бала туу жасындағы 1 әйелге шаққандағы балалар саны) жыл сайын өсіп келе жатқанын көрсетті. Егер 2016 жылы республика бойынша ол 2,77 болса, 2020 жылы ол 3,13-ке дейін өсті. Түркістан облысында туудың жиынтық коэффициенті ең жоғары (4,75), ең төмен – Алматы қаласында (1,86).

Сонымен қатар, бірінші бала туылған кезде ананың орташа жасының жыл сайынғы өсуі анықталды, 2020 жылы ол 29,2 жасты құрады. Ер адамдар үшін бұл көрсеткіш әдетте бірнеше жылға жоғары.

Зетттеу нәтежиелері бойынша, Қазақстанда жалғызбасты ата-аналық отбасылардың үлесі өте жоғары – бұл әрбір бесінші отбасы, яғни еліміздегі отбасылардың 20% жалғызбасты ана болып табылады. Көбінесе бұл әкесіз отбасылар.

Жаппай сауалнама деректері ер адамдардың балалармен қарым-қатынасының төмен деңгейін көрсетіп отыр. Сонымен, «отбасылық-демографиялық саясат» (2021) зерттеуінің деректеріне сәйкес көбінесе аналар балаларымен уақыт өткізеді, айналысады немесе серуендейді. Бұл функцияны аналардың 38,15%, әкелердің тек 2,1% және отбасылардың 40,2% орындайды.

ҚҚДИ  сарапшылары ажырасудың жоғары деңгейінің себептері мен салдарын «Ажырасу және олардың салдары» әлеуметтік зерттеуінде зерттеуге тырысты.

Жалпы алғанда, Қазақстанның ажырасу саласындағы көрсеткіші-2,56, бұл 1000 адамға шаққанда 1,97 ажырасуды құрайтын ажырасудың жаһандық орташа коэффициентінен жоғары.

2020 жылғы өңірлік талдауға сәйкес ажырасудың жалпы коэффициенті бойынша бірінші орында – Павлодар облысы мен Нұр-сұлтан қаласы әрбір мың тұрғынға 3,6 ажырасқан жұп. Ең төменгі коэффициент Түркістан облысында (1,31), Шымкент қаласында (1,87) және Маңғыстау облысында (1,96) байқалады.

Ажырасудың негізгі себептері ретінде: зиянды әдеттерді асыра пайдалану салдарынан отбасылық қатынастардың бұзылуы (алкоголизм, нашақорлық, құмар ойындар), махаббат сезімін жоғалту, қызғаныш, отбасылық міндеттерге жауапсыздық; экономикалық себептер (материалдық қаражаттың жетіспеушілігі, жұмыссыздық, тұрғын үй проблемалары), неке адалдығы немесе екінші отбасының пайда болуы; тұрмыстық зорлық-зомбылық; кейіпкерлердің сәйкес келмеуі, өмірге әртүрлі көзқарастар, ата-аналар мен басқа туыстардың араласуы, балалардың болмауы, сезімдердің салқындауы.

Зерттеу барысында ажырасқаннан кейін балалар қорқыныш, өз-өзіне күмәндану, сондай-ақ ата-анасының ажырасуына кінәлі екендігі сезімдері пайда болатыны анықталды. Көп жағдайда балалар феминдік білім алады, ерлерге, отбасылық өмірге қатысты жағымсыз сезімдерге байланысты неке және отбасы өмірі туралы идеялар бұрмаланады.

Ана гейткипингінің танымал үлгілері, бұл әке жақтан әженің және атаның немесе оның туыстарын көруге және сөйлесуге кедергі жасау.

Жүргізілген зерттеулердің қорытындылары бойынша ҚҚДИ сарапшылары халықаралық тәжірибені ескере отырып, тиісті мемлекеттік органдарға ұсынымдар әзірлеп ұсынды.

Басқа жаңалықтар

Back to top button