Қазақстанның үздік музыканттары «Дала фольклорының антологиясы» атты бес томын жариялады

М. О. Әуезов атындағы Әдебиет және өнер институты «Рухани жаңғыру» бағдарламасын жүзеге асыру аясында «Дала фольклорының антологиясы» атты 10 томдық басылымның алғашқы 5 томын шығарды. Қазақ халық шығармашылығының шығармалары институт сайтында және еліміздің кітапханаларында офлайн оқырмандардың кең ауқымына қол жетімді.

Басылымның алғашқы бес томына әртүрлі қолжазба нұсқаларымен және алдыңғы басылымдармен мұқият текстологиялық және салыстырмалы зерттеу нәтижесінде іріктелген тарихи эпостардың таңдаулы үлгілері кірді.

Бірінші томға архаикалық және батырлық эпостар енгізілген — бұл аңызшы Абдрахман Бектасовтың орындауындағы «Құламерген» және Жүсіпбек Шайхисламов жазған «Дотан батыр», сондай-ақ көптеген түркі халықтарының арасында кеңінен таралған ежелгі эпостары: Алпамыс батыр, Қамбар батыр, Қобланды батыр, Ер Тарғын, Ер Сайын, Ер Едіге, Шора батыр.

Антологияның екінші томы ноғай дәуірінің «Қырымның қырық батыры» атты әйгілі аңыз циклына арналған. Бұл цикл атақты қазақ аңызшысы Мұрын жырау жазған отыз алты ертегіден тұрады. Қырық бір батырдың бейнесі туындылар циклінде ашылады, Алтын Орда кезеңіндегі тарихи оқиғаларды және одан кейінгі XIV-XVII ғғ. бөлінген түркі мемлекеттерін бейнелейді.

Серияның үшінші томында XV ғасырдағы қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуы, қазақ халқының қалыптасуы, сондай-ақ хандықтың даму процесінде пайда болған қиындықтар, сыртқы жаулармен күресі туралы тарихи әңгімелер енгізілген. Сондай-ақ, оған XVIII және XIX ғасырлардағы қазақ халқының жоңғар жаулап алушыларымен, Қоқан және Хивин хандықтарының экспансиясымен, сондай-ақ Ресей империясымен күресіне байланысты тарихи оқиғаларды бейнелейтін әңгімелер кірді. Оның ішінде – ұлы хандар мен батырлар туралы аңыздар – Абылай хан, Кеңес хан, Сәтбек батыр, Бөгенбай батыр, Қабанбай батыр, Өтеген батыр, Олжабай батыр, Ер Жәнібек, Райымбек батыр, Барақ батыр, Ағыбай батыр, Жанқожа батыр және т.б. шығармалары бар. Жалпы томға 13 шығарма кірді.

Антологияның төртінші томы қазақ эпикалық мұрасының құрамдас бөліктерінің бірі — романдық эпосқа арналған. Мұнда «Қозы Көрпеш — Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Бозжігіт», «Бозаман», «Талайлы құл мен Әйім қыз», «Сейпілмалік», «Шеризат-Гүлшат», «Жаскелен» сияқты таңдаулы эпостары кірді.

«Дала фольклорының антологиясының» бесінші томы ұлттық эпикалық дәстүрлер аясында құрылған эпикалық жанрлардың бірі – дастандарға арналған. М.О.Әуезов атындағы әдебиет және өнер институтының ғалымдары дастандардың батырлық, тарихи және дәстүрлі романдық эпостары сюжеттерінен тақырыптардың ерекшеліктерімен, кейіпкерлер жүйесімен, көркем мәнерлілік құралдарымен, сондай-ақ өз батырларының ішкі әлеміне елеулі назар аударуымен ерекшеленетінін атап өтті.

Бесінші томды дайындау барысында жарияланым үшін «Айман, Шолпан», «Наурызбай–Ханшайым», «Сыршы молда», «Болат, Жанат», «Қасым жомарт», «Құлқаныс–Зеберше» сондай-ақ «Дариға қыз», «Киік», «Миғраж», «Мұхаммед-Ханафия», «Кисса Абушахма» новеллистикалық дастандары іріктелді.

Шығармаларды дыбыстандыру бойынша жұмысқа қазақтың дәстүрлі музыкасының үздік орындаушылары, оның ішінде Құрманғазы атындағы ұлттық консерваториясының және Т. Жургенов атындағы өнер академиясының оқытушылары мен студенттері, сонымен қатар еліміздің орындаушылық өнер мектептерінің алуан түрлілігін көрсететін әр түрлі аймақтардағы орындаушылары қатысты.

«Бес томдық «Дала фольклорының антологиясына» енген шығармалары қолжазба шығармаларынан музыкалық шығармаларға дейін әр түрлі жанрдағы шығармалардан тұрады. Сонымен қатар, олардың барлығы басты құндылықтарды көрсетеді – қазақ халқының дәстүрлерін сақтау, туған жердің тарихын білу және өткен кезеңдегі ұлы қайраткерлер туралы естелік», — деді «Рухани жаңғыру» қазақстандық қоғамдық даму институты басқарма төрағасы Кемелбек Ойшыбаев.

Кітаптар 10 мың дана таралыммен шығарылды және Қазақстанның барлық университеттері мен кітапханаларына таратылды.

Оқырмандардың кең ауқымы үшін «Дала фольклорының антологиясы» басылымының бес томы мен музыкалық туындылары  сілтемесі бойынша электрондық нұсқасында қолжетімді.

Айта кету керек, қазіргі уақытта М. О. Әуезов атындағы әдебиет және өнер институты «дала фольклорының антологиясы» атты 10 томның қалған бес томын қалыптастыру бойынша жұмысын жүргізуде.

«Жоспарға сәйкес басылымның алтыншы томы «Салттық фольклор»; жетінші томы «Прозалық фольклор. Ертегілер»; сегізінші – «Прозалық фольклор. Аңыздар»; тоғызыншы – «халық өлеңдері»; және антологияны аяқтайтын оныншы том жөн сілтейтін фольклорының шығармаларын қамтиды», – деді М. О. Ауэзов атындағы әдебиет және өнер институты «Қолжазба және текстология» ғылыми-инновациялық бөлімінің меңгерушісі Тоқтар Албеков.

 «Дала фольклорының антологиясы» 10 томдық басылымның толық жинағы 2021 жылы шығарылады деп күтілуде.